https://normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/2023/53
01/06/2023 tarihli, 32208 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anayasa Mahkemesinin 22/03/2023 tarihli, E.2020/59, K.2023/53 sayılı kararı ile 11/06/2020 tarihli, 7245 sayılı Çarşı ve Mahalle Bekçileri Kanunu’nun bazı hükümleri iptal edilmiş, iptalin yürürlük tarihi olarak kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından 9 ay sonrası (yani 25/02/2024 tarihi) belirlenmiştir.
A. Mahalle ve çarşı bekçilerinin genel kolluk yapısı içerisinde hiyerarşik yeri hakkında:
657 sayılı Kanun’da çarşı ve mahalle bekçilerinin görev yaptıkları emniyet ve jandarma hizmetleri sınıflarında yer aldıkları belirtilmekle birlikte söz konusu hizmet sınıflarında altlık üstlük ilişkisi çerçevesinde mesleki hiyerarşideki konumları ve amirlerinin kimler olduğu somut olarak ifade edilmediğinden 7245 sayılı Kanun’un 2. maddesinin “Emniyet ve jandarma teşkilatlarında istihdam edilen çarşı ve mahalle bekçilerinin amirleri meslek hiyerarşileri içinde tespit edilir” şeklindeki (2) numaralı fıkrasının Anayasa’nın 123. ve 128. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
B. Mahalle ve çarşı bekçisi olarak atanma şartları ve sınavın usulüne ilişkin yönetmelik düzenlemesi hakkında:
Dava konusu kuralda eğitim, yaş, sağlık ve fiziki yeterliliğe dair özel şartlar konusunda herhangi bir kanuni çerçeve belirlenmeden “…gibi…” ibaresine de yer verilerek özel şartların yönetmelik tarafından ihdasına yol açan, ayrıca çarşı ve mahalle bekçisi olarak istihdam edilmek için başarılı olunması gereken giriş sınavının şeklinin, kimin tarafından düzenleneceğinin, başarılı olmak için aranacak ölçütlere ilişkin hususların belirlenmesi kanuni çerçeve çizilmeden kurallarla yönetmeliğe bırakılmış olması temel hak ve özgürlüklerin kanunla sınırlanması gereğiyle bağdaşmadığı, düzenlenmesi yönetmeliğe bırakılan hususların bekçilerin niteliklerine ilişkin olduğu gözetildiğinde kuralların kamu görevlilerinin niteliklerinin kanunla belirlenmesi yönündeki ilkeyle de çeliştiği sonucuna varılarak 7245 sayılı Kanun’un 3. maddesinin;
1. (1) numaralı fıkrasının “…ile İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikle belirlenen eğitim, yaş, sağlık ve fiziki yeterlilik gibi özel şartlar…” bölümünün,
2. (2) numaralı fıkrasının “…İçişleri Bakanlığınca çıkarılan yönetmelikte belirlenen usul ve esaslara göre yapılacak…” bölümünün,
Anayasa’nın 7., 13., 70. ve 128. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
C. Mahalle ve çarşı bekçilerinin önleyici ve koruyucu yetkileri hakkında:
Dava konusu kuralda bekçilerin önleyici ve koruyucu görev ve yetkileri kapsamında konut, iş yeri ve araçların sahiplerinin noksan aldıkları tedbirlerin neler olduğu açıklanmadığı gibi bu tedbirlerin tamamlattırılmasından ne anlaşılması gerektiği, bu yetkinin kapsam ve sınırları ile nasıl gerçekleştirileceğinin belirli olmadığından düzenlemenin hukuk devleti kavramına dâhil belirlilik ilkesi ile çeliştiği soncuna varılarak çarşı ve mahalle bekçilerinin önleyici ve koruyucu görev ve yetkileri kapsamındaki görev bölgeleri içinde bulunan konut, iş yeri ve araçlar gibi malların korunmasında sahipleri tarafından noksan alınan tedbirlerin tamamlattırılmasının düzenlendiği 7245 sayılı Kanun’un 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (b) bendi Anayasa’nın 2. maddesine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
Ç. Mahalle ve çarşı bekçilerinin toplantı ve gösteri yürüyüşüne ilişkin yetkileri hakkında:
Dava konusu kuralda kamu düzenini bozacak eylem ve durumların mahiyeti, boyutu ve sınırlarının neler oldukları belirlenmediği gibi çarşı ve mahalle bekçilerine tanınan önleyici tedbir mahiyetindeki görev ve yetkilerin neler olduğunun ve kapsamının düzenlenmediği gözetildiğinde kuralda yasal çerçeve ve ilkelerin oluşturulmadığı ve bu suretle toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına getirilen sınırlamanın kanunilik koşulunu sağlamadığı anlaşıldığından çarşı ve mahalle bekçilerine kamu düzenini bozacak mahiyetteki gösteri, yürüyüş ve karışıklıkların önlenmesi amacıyla genel kolluk kuvvetleri gelinceye kadar önleyici tedbirleri alma görev ve yetkisi veren 7245 sayılı Kanun’un 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (ç) bendi Anayasa’nın 13. ve 34. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
D. Mahalle ve çarşı bekçilerinin halkın sükûn ve istirahatini bozanları ve başkalarını rahatsız edenleri engelleme görevleri hakkında:
Dava konusu kuralda engelleme ifadesinin zor kullanma veya silah kullanma yetkisini içerip içermediği, engellenen eylemler hakkında 5326 sayılı Kanun hükümlerinin uygulanıp uygulanmayacağı, engellenen kişilerle ilgili ne tür işlemlerin yapılacağı, engelleme yetkisinin neleri içermediği, engellemeye konu eylemin hukuk sisteminde kabahat olarak dahi düzenlenmemiş olması durumunda engellemenin mümkün olup olmadığı, suç ya da kabahat olmamasına rağmen özel hukuk ilişkisi çerçevesinde rahatsızlık verecek eylemlerin kural kapsamında bulunup bulunmadığı, yani kuralın hem kişiler hem de çarşı ve mahalle bekçileri yönünden herhangi bir duraksamaya ve kuşkuya yer vermeyecek şekilde uygulanabilir ve anlaşılabilir nitelikte olmadığından kişinin maddi ve manevi varlığının korunması ve geliştirilmesi hakkına yönelik sınırlamanın kanunilik koşulunu sağlamayan çarşı ve mahalle bekçilerine halkın sükûn ve istirahatini bozanları ve başkalarını rahatsız edenleri engellemek görev ve yetkisi veren 7245 sayılı Kanun’un 6. maddesinin (1) numaralı fıkrasının (g) bendi Anayasa’nın 13. ve 17. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
E. Mahalle ve çarşı bekçilerinin el ile dıştan kontrol dâhil gerekli tedbirleri alabilmesi yetkileri hakkında:
Dava konusu kural, hukuki öngörülebilirlik ve belirlilik ilkesi çerçevesinde her durum ve koşulda objektif ve nesnel olarak uygulanabilir nitelikte açık ve net olmadığından, kural elle kontrol adı altında Anayasa’nın 20. maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenen güvencelerden yoksun olarak arama kapsamındaki uygulamalara sebebiyet verecek ölçüde belirsizlik içerdiğinden, kural idarece elle kontrolün amacı dışında keyfî bir şekilde uygulamasını engelleyecek yeterli güvenceleri sağlamadığından Anayasa’nın 20. maddesinde düzenlenen kişilerin özel hayatına saygı gösterilmesi hakkına getirilen sınırlama getiren düzenlemenin öngörülebilir bir kanuni dayanağı bulunmadığından çarşı ve mahalle bekçisinin durdurduğu kişi üzerinde veya aracında silah ya da tehlike oluşturan diğer bir eşyanın bulunduğu hususunda yeterli şüphenin varlığı hâlinde, kendisine veya başkalarına zarar verilmesini önlemek amacına yönelik el ile dıştan kontrol dâhil gerekli tedbirleri alabilmesine olanak tanıyan 7245 sayılı Kanun’un 7. maddesinin (6) numaralı fıkrasının birinci cümlesinin Anayasa’nın 13. ve 20. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
F. Mahalle ve çarşı bekçilerinin fazla çalıştırılması hakkında:
Dava konusu kuralda çalışma süresinin azami ne kadar artırılabileceği, artırılan bu sürelerin nasıl telafi edilebileceği konusunda herhangi bir düzenleme bulunmadığından haftalık kırk saat olan çalışma sürelerinin artırılabileceği öngörülerek dinlenme hakkına sınırlama getiren kuralda öngörülen sınırlama belirli ve öngörülebilir nitelikte olmadığından;
1. Çarşı ve mahalle bekçilerinin emniyet ve asayişin gerektirdiği durumlarda haftada bir gün istirahat verilmek kaydıyla bu sürenin artırılabileceğini hükme bağlayan 7245 sayılı Kanun’un 12. maddesinin (1) numaralı fıkrasının ikinci cümlesinin Anayasa’nın 13. ve 50. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir.
2. Çarşı ve mahalle bekçilerinin güvenlik veya kamu düzeni ile görevi etkileyen zorunluluk hâllerinde haftalık 40 saatlik çalışma sürelerinin aşılarak çalıştırılabileceklerini düzenleyen 7245 sayılı Kanun’un 12. maddesinin (3) numaralı fıkrasının birinci cümlesinin “…güvenlik veya kamu düzeni ile görevi etkileyen zorunluluk hâlleri haricinde…” bölümünün Anayasa’nın 13. ve 50. maddelerine aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir. (Bu bölümünün iptali nedeniyle uygulanma imkânı kalmayan anılan fıkranın ikinci cümlesinin de iptaline karar verilmiştir)
